5. Sınıf Yıkıcı Doğa Olayları

KONU: 5. Sınıf Fen Bilimleri Yıkıcı Doğa Olayları

Yıkıcı doğa olayları can ve mal kayıplarına neden olan doğal afetlerdir.
Yıkıcı doğa olayları kısa sürede meydana gelir, insanlar tarafından önlenemez.

Yıkıcı doğa olaylarının nerelerden ve ne zaman olacağı tahmin edilebilmektedir,
fakat kesin zamanı tam olarak bilinemediği için can ve mal kayıplarına neden olur.
Deprem, heyelan, sel, kasırga, volkan patlamaları yıkıcı doğa olaylarından bazılarıdır.

A- Deprem 

Yer kabuğu levhalardan oluşmuştur, bu levhalar sürekli hareket halindedir.
Levhalarda meydana gelen ani kırılmalar nedeni ile depremler meydana gelir.
Depremle oluşan titreşimlerin dalgalar halinde yer yüzüne ulaşır ve hasarlara neden olur.
Kısaca yer kabuğunun yapısında oluşan sarsıntılara deprem (zelzele) denir.

Depremle ilgili kavramlar

Depremle İlgili Kavramlar

Fay hattında meydana gelen kırılmalar ve çökmeler depreme neden olur.

Ülkemizin Deprem Haritası

Depremden Korunma Yolları

Depremler önlenemez fakat alınacak tedbirler ile vereceği zararlar azaltılabilir.

• Binalar sağlam zemin üzerine yapılmalıdır, fay hatları üzerine yapılmamalıdır
• Binalar sağlam yapılmalıdır. Eksik ve çürük malzeme kullanılmamalıdır.
• Çürük binalar tespit edilerek yıkılarak yenileri yapılmalıdır.
• Deprem konusunda eğitimler verilerek insanlar bilinçlendirilmelidir.

Deprem öncesi yapılması gereken hazırlıklar

• Deprem çantası oluşturulmalıdır.
• Aile afet planı oluşturulmalıdır.
• Raflar duvarlara sabitlenmelidir.
• Ağır ve kırılabilir eşyalar alt raflarda saklanmalıdır.

deprem çantası

Deprem sırasında yapılması gerekenler

• Sakin olmalısınız.
• Yanan ocak ve vanaları kapatınız.
• Evden çıkmayı düşünmeyin.
• Devrilebilecek ve kırılarak zarar verecek eşyalardan uzak durunuz.
• Güvenli olduğunu düşündüğünüz yerde çök kapan tutun pozisyonda depremin bitmesini bekleyiniz.

B- Volkan (Yanardağ) Patlamaları

Volkan, magmanın yer kabuğundan çıktığı yerlerdir.
Volkandan çıkan magmaya lav denir.
Volkan genellikle koni şeklindedir.
Volkanik patlamalar Dünya’nın iç yapısının halen sıcak olduğunu gösterir.
Uzun süredir lav çıkarmayan volkanlar, sönmüş volkandır.
Ülkemizde sönmüş yanardağlar (volkanlar) vardır. (Hasan dağı, Erciyes dağı, Ağrı dağı, Süphan dağı Nemrut dağı bazılarıdır.)
Ülkemizde aktif yanardağ bulunmamaktadır.

Volkan Patlamaları

Volkan Patlamalarının Zararları

Volkan patlamalarının aniden gerçekleşmektedir.
Volkan patlaması sırasında depremde oluşmaktadır.
Volkan patlaması sırasında sıcak lavlar insanların ölümüne neden olabilir.
Volkan patlaması sırasında zehirli gazlar da ölümlere neden olur.
Etrafa yayılan kül insanlara zarar verir.

Volkanik Patlamadan Korunma Yolları

• İnsanlar aktif volkanların bulunduğu alanlarda yerleşmemelidir.
• Volkan patlamalarına karşı erken uyarı sistemleri oluşturulmalıdır.
• Volkanik patlama sırasında gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.

C-Sel

Toprağın üzerini kaplayan ve ani, düzensiz, büyük su taşkınlarına sel denir.
Akarsular taşıyabileceğinden fazla su ile yüklendiklerinde sel meydana gelir.
Sel sonucu can ve mal kayıpları meydana gelir.
Temiz su bulunamaz, tarım alanları zarar görür, ulaşım aksar.

Selin  Oluşma Sebepleri

• Toprağın emebileceğinden fazla yağış meydana gelmesi
• Kar kütlelerinin aniden erimesi
• Deniz seviyesinin aniden yükselmesi (Tsunami, fırtına)

Sellerin çevreye zararlar

Selden Korunma Yolları

• Binalar akarsu yataklarına yapılmamalıdır.
• Suyun akabileceği yağmur suyu
• Doğal bitki örtüsü ve orman korunmalıdır.
• Barajlar kurularak akarsular kontrol altına alınmalıdır.

D- Heyelan (Toprak kayması) 

Heyelanlar çevreye verdiği zararlar

Toprak tabakasının eğimli arazilerde büyük kütleler halinde kaymasına toprak kayması (heyelan) denir.
Heyelan fazla yağış alan ve eğimli arazilerde görülür.

Heyelan bir anda gerçekleşmesinden dolayı can ve mal kayıplarına neden olmaktadır.
Toprağın suya doyması sonucu bir anda gerçekleşir.
Heyelan genellikle ilkbahar mevsiminde görülmektedir.
Ülkemizde Karadeniz Bölgesi en çok heyelanın görüldüğü yerdir.

Heyelandan Korunma Yolları

• Heyelan olabilecek alanlarda bina yapılmamalıdır.
• Heyelan olabilecek yerlere setler(istinat duvarı) yapılmalıdır.
• Heyelan olabilecek yerlere uyarıcı levhalar yerleştirilmelidir.

E- Kasırga (Tayfun)

Bazen rüzgarların birbiri ile çarpışarak, kendi ekseni etrafında dönen girdap oluşturur.
Bunların en küçüğü şeytan kulesi, ortancası hortum, en büyüğü ise kasırgadır.
Kasırga ülkemizde görülmez.
Kasırga okyanus kenarlarında, suyun sıcak ve havanın nemli olduğu yerlerde görülür.
Kasırga oluşması için okyanus suyu sıcaklığının 27 °C  olması gerekir.
Kasırgaların hızı 120 km/h’den fazladır.

Kasırga

Rüzgarlar esme hızına göre farklı isimler alırlar.
Kasırga(Tayfun) > Fırtına > Meltem > Yel
Rüzgar hızını göstermek için Beaufort (Bifort) ölçeği kullanılır.
Rüzgar hızının ölçülmesinde anemometre kullanılır.

Kasırgadan Korunma Yolları

• Kasırga uyarı sistemleri kurulmalıdır.
• Binalar kasırgaya dayanıklı yapılmalıdır.
• Binalarda sığınaklar yapılmalıdır.

Yıkıcı Doğa Olaylarından Korunma Yolları

Yıkıcı doğa olaylarından korunmak mümkündür.
Barınma alanlarının güvenli alanlara kurulması ve sağlam yapılması can ve mal kayıplarını azaltacaktır.

5. Sınıf Fen Bilimleri Yıkıcı Doğa Olayları Test Çöz